این‌ها بنده‌های خدا هستند

اولین تأثیر اخلاق از سوی مبلغان این است که همگان را تکریم کنند. نشانه این تکریم آن است که دیگران را بزرگ و برتر شمارد. همین تکریم موجب می‌شود تا آدمی نسبت به دیگران و اندیشه‌ها و رفتارشان به گونه‌ای دیگر داوری و قضاوت کند. چون خود را برتر و بزرگ نمی‌شمارد، به این باور می‌رسد که همه چیز را همگان دانند و همگان هنوز از مادر زاده نشده‌اند. همانگونه که خداوند متعال می‌فرماید: «و در روى زمین با کبر و سرمستى راه مرو، زیرا تو (هر چند قوى باشى) هرگز نمى‏توانى (با گامهایت) زمین را بشکافى و هرگز نمى‏توانى در بلندى به کوه‏ها برسى»[1](اسرا، 37)

در نتیجه بر مبلّغان است که خود را با خوی نیک (تواضع) بیارایند و از (کبر) و خود بزرگ‌بینی و خود بزرگ پنداری بپرهیزند. چرا که به یقین یکی از مهم‌ترین عوامل توفیق پیامبران الهی تواضع و فروتنی نسبت به مخاطبان خود بوده است. مبلّغ موفق نیز بدون تردید باید از خودپسندی و تکبر گریزان باشد و فروتنی را نصب العین خود قرار دهد.

غرور، بلند پروازی موجب نفرت و دافعه می‌شود. و در مقابل فروتنی و تواضع به دور از فریبکاری و تزویر باعث محبوبیت و نفوذ کلام پیام‌فرست می‌گردد.

پیام‌فرست باید حس انسان دوستی و شور و سوز اصلاح و هدایت هم نوعان را داشته باشد، همان گونه که همه پیامبران، دشوارترین موقعیت‌ها و مسئولیت‌ها را تحمل کردند تا بتوانند راه روشن هدایت را به سوی آدمیان بگشایند. اینان آزار و شکنجه را به جان خریدند تا فرشته نجات مردمان باشند.

اهمّیت تواضع

خداوند متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:«و اخفِضْ جَناحَکَ لِمَنْ اتَّبعَکَ مِن الم?منین؛[2]  [ای محمد] بال و پر خود را برای م?منانی که از تو پیروی می‌کنند بگستر.‌»

امام صادق علیه السلام نیز فرموده است:

«مَن تواضَعَ لِلّه رَفَعَهُ اللّه و مَنْ تَکَبَّرَ وَضَعَهُ اللّه[3] ؛ هر کسی برای خدا فروتنی کند، حق تعالی او را بلند گرداند و هر که تکبّر کند، خداوند او را پست کند.‌»

تواضع و فروتنی، صفت بارز و خصلت درونی واعظان و مبلّغان واقعی است.

یکی از جاذبه‌های اصلی مردم به سوی دین، تواضع، نرم خویی و بی تکلّف بودن شخص مبلّغ و ناصح است. خاکساری و فروتنی سبب برتری و بلندی آدمی و برتری جویی موجب سقوط او است.

تواضع مرد را دارد گرامی زکبر آید بدی در نیکنامی .[4]

معنای تواضع

صاحب «جامع السعادات» می‌نویسد:

«تواضع یعنی، شکستن نفسی که مانع شود از این که آدمی خود را برتر و بالاتر از دیگری ببیند. لازمه تواضع، کردارها و گفتارهایی است که موجب بزرگداشت و اکرام غیر باشد و مداومت بر این‌ها، نیرومندترین درمان برای از بین بردن کبر و غرور است....‌» .[5]

و لذا از صفات پسندیده تواضع می باشد که انسان را از رذائل اخلاقی چون کبر دور نگه می دارد صفتی که اسلام به تک تک افراد جامعه اسلامی سفارش نموده ، فقیر را به نوعی دعوت به تواضع و غنی را به نوع دیگر و هر چه مقام و منزلت ظاهری افراد بالاتر می رود تاکید بر این امر بیشتر شده است و اهمیت مضاعف آن توسط شارع مقدس دو صد چندان می گردد . تواضع در ادب فارسی در اشعار بزرگان کاملا قابل مشاهده می باشد ، در معاشرت و محاورات اجتماعی تأثیر بسزائی دارد چنانچه یک صفت ممتاز در بزرگان دین و خصوصاً نبی اعظم محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله ) می باشد که حضرتش به واسطه این صفت بسیاری از مشرکان را به دین اسلام دعوت نموده و مصداق بارز کُونُوا دُعَاةً إِلَى أَنْفُسِکُمْ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم[6] می بودند .

بدون تردید توجه به روش زندگی بزرگان علم دین ، می تواند الگوی مناسبی در راستای گسترش اخلاق اجتماعی ، هماهنگ با نظام تفکر دینی باشد . 

پس با توجه به سفارشات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امام علی علیه سلام که در جایی فرموده باشند: (یا عَلىُّ وَلِلعالِمِ ثَلاثُ عَلاماتٍ: صِدقُ الکَلِمِ وَاجتِنابُ الحَرامِ وَأَن یَتَواضَعَ لِلنّاسِ کُلِّهِم؛

یا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگویى، حرام گریزى و فروتنى در برابر همه مردم.)[7] به برخی از سیره عملی علما در رابطه با تواضع اشاره خواهیم نمود.

سفارش به تواضع

سفارش به تواضع و فروتنی، همواره مدّ نظر عارفان و عالمان ربّانی بوده است.

«عالم ربّانی حاج شیخ محمد بهاری قدس سره می‌نویسد:

از جمله خصوصیات عالم [و مبلّغ [آن است که: به خاطر خدای بزرگ متواضع و فروتن باشد؛ نه به خاطر غرضی دیگر (مانند طمع و غیره) و شرافت کامل جز با تواضع در مقابل ذات احدیت به دست نمی‌آید و آنچه که در زمان ما شایع شده که نسبت به توانگران و مالداران اهل دنیا، فروتنی و خضوعی زیاد صورت می‌گیرد و نام آن را تواضع می‌نهند این امر، اشتباه و مکر و فریب... و خواری مورد نکوهش است.‌»[8]

محدّث قمی رحمه الله می‌نویسد:

« [مبلّغ باید] با نرمی و مدارا [و فروتنی [رفتار کند که نرمی در همه کارها، اصلی است اساسی و بزرگ.‌»

پیامبر صلی الله علیه و آله در این زمینه فرمود:

«البته این دین متین و محکم است. در او با نرمی داخل شوید....‌» [9]

این‌ها بنده‌های خدا هستند

امام خمینی رحمه الله در سفارشی به تواضع فرموده است: «همه در فکر مردم باشید... این‌ها بنده‌های خدا هستند و از ما، از من افضلند و محتمل است که از شما هم افضل باشند؛ چرا ما به فکر آن‌ها نباشیم.‌»[10]   

ایشان به طلبه‌ها و روحانیان می‌فرمودند: «باید توجّه کنید که همه متوجّه شما هستند. لذا زی اهل علم خودتان را حفظ کنید. درست مانند علمای گذشته ساده زندگی کنید. در گذشته چه طلبه و چه عالم بزرگ شهر زندگی شان از سطح معمولی مردم پایین‌تر بود و یا مثل آن‌ها بود. امروز سعی کنید زندگی تان از زی آخوندی تغییر نکند... باید طوری زندگی کنیم که نگویند طاغوتی هستیم.‌»

پس یکی از وظایف بسیار مهم مبلغان این است که با مردم با تواضع رفتار  کنند تا در نتیجه بتوانند بر آنها اثر گذار بوده و پیام خود را به مقصد برسانند.

پی نوشت ها:

[1]وَلاَ تَمْشِ فِی الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّکَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولا: اسراء، 37.

[2]شعراء/ 215.

[3]اصول کافی، ج 2، ص 122.

[4]ناصر خسرو.

[5]جامع السعادات، ج 1، ص 437.

[6]الکافی ج2 ص 77 .

[7]التوحید، ص 127.

[8]تذکرة المتقین، ص 131.

[9]مجله حوزه، شماره 47، ص 90.

[10]اسفند 1359.

منبع:

 ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان  

پایگاه راسخون

پایگاه شهید آوینی